Hala Targowa







Juliusz Dumnicki
1937–1940
Dzielnica II – Grzegórzki
Budynki użyteczności publicznej
ul. Grzegórzecka 3-5
Informacje o obiekcie
W drugiej połowie lat 20. władze Krakowa zdecydowały się wyprowadzić handel spożywczy z miejskich kramów i jatek oraz stworzyć dla niego miejsce odpowiadające wymogom sanitarnym. W 1928 roku architekci zatrudnieni w Urzędzie Budownictwa Miejskiego: Edward Kreisler i Czesław Boratyński udali się w podróż do Czech i Niemiec, aby rozeznać się w tym, jak wyglądają tamtejsze hale targowe. W rezultacie przeprowadzonej przez nich analizy postanowiono wybudować w Krakowie trzy obiekty o tej funkcji: przy Rynku Kleparskim (obsługujący północną część miasta), w Podgórzu – w miejscu istniejącej ówcześnie hali między ul. Kalwaryjską i ul. I. Krasickiego (dla południa Krakowa) oraz trzeciego, największego, zlokalizowanego na tzw. gruntach poaugustiańskich, przy zbiegu ul. Grzegórzeckiej i al. I. Daszyńskiego. Miał on stanowić „spiżarnię” śródmieścia, Kazimierza oraz Salwatora. Atutami takiego położenia było sąsiedztwo rzeźni miejskiej oraz fakt, że już wcześniej znajdował się w tym miejscu plac targowy.
Co ciekawe, pierwsze projekty hal, wykonane przez Kreislera i Boratyńskiego, zakładały budowle o charakterze historyzującym. Hala targowa przy Rynku Kleparskim uzyskać miała ostre neogotyckie łuki arkad (nawiązujące do Sukiennic), podgórska zaś posiadała cechy architektury bizantyńskiej. Hala przy ul. Grzegórzeckiej, o bryle spiętrzonej w trzech uskokach, była spośród nich najnowocześniejsza, jednakże i tak dość stylistycznie zachowawcza.
Rozpoczęcie budowy hal było odwlekane z roku na rok. Ostatecznie powstała tylko jedna z nich – ta przy ul. Grzegórzeckiej. Projekt wykonawczy powierzono jednak nie Kreislerowi i Boratyńskiemu, a innemu architektowi związanemu z Urzędem Budownictwa Miejskiego – Juliuszowi Dumnickiemu. Pierwsze plany budynku powstały w 1936 roku. Niedługo później architekt udał się do Katowic, Chorzowa, Warszawy i Gdyni w celu przeprowadzenia kolejnych analiz porównawczych. Choć tego typu wyjazdy były ówcześnie popularną praktyką, to jednak fakt, jak wnikliwej obserwacji poddano tamtejsze hale targowe budzi dzisiaj w zdumienie. W opracowaniu opisywano tak drobne detale jak np. miejsce gdzie skubie się pierze, głębokość solanek oraz rodzaj drewna, z jakiego zostały one wykonane.
Po powrocie Dumnicki całkowicie zmienił swoją koncepcję. Wydaje się, że największy wpływ na ostateczną formę krakowskiej hali targowej miała jej katowicka odpowiedniczka. Zamiast budynku o horyzontalnej bryle, płaskim dachu i długich pasach okien, architekt zdecydował się na niski gmach, o podłużnym rzucie i bazylikowym układzie, z wyższym, poprzecznie zakomponowanym skrzydłem na tyłach. Obok głównego budynku hali, po stronie al. I. Daszyńskiego Dumnicki zaprojektował drugi, znacznie mniejszy. Proste elewacje „części bazylikowej” przepruto dużymi oknami, a kondygnację parteru oraz fasadę częściowo wykończono ciemnym klinkierem. Pojawił się on także na elewacjach mniejszego budynku.
W głównej hali znalazło się 36 stoisk mięsnych. Drugi z budynków przeznaczono na targ warzywny, laboratoria (bakteriologiczne, weterynaryjne, chemiczne) i pomieszczenia administracyjne. Miedzy budynkami przewidziano plac targowy, a na tyłach „postój wozów”. Budowy prowadzonej przez renomowaną krakowską firmę „Spójnia Budowlana”, wiodącą prym w konstrukcjach żelbetowych, nie udało się ukończyć przez wojną. Sfinalizowali ją Niemcy w 1940 roku. W latach dziewięćdziesiątych przestrzeń hali głównej przedzielono stropem tworzącym dodatkową kondygnację.
Opracowanie:
Kamila Twardowska
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
Willa „Anna”
Krakowski Ośrodek Techniki NOT (współcześnie Unity Centre)
Biurowiec Zarządu Budowy PKP
Wybrane trasy
Wesoła i Grzegórzki
Spacer prowadzi przez dawne przemysłowe obszary miasta, które w okresie międzywojennym zaczęto przekształcać w największą dzielnicę willową Krakowa, a po II wojnie światowej w nowe centrum administracyjne i biurowe. Znajdziemy tam budynki emblematyczna niemal dla wszystkich etapów dwudziestowiecznego rozwoju Krakowa.
Godła Kamienic
W okresie międzywojennym szybko rozbudowywany Kraków przywrócił i rozwinął tradycję umieszczania godeł nad wejściami do nowopowstałych kamienic. W ten sposób powstała bogata i rozsiana po całym mieście galeria płaskorzeźb, malowideł ściennych, rzeźb figuralnych, które tworzyli najlepsi krakowscy artyści. Trasa przybliża wybrane przykłady tego wyjątkowego, krakowskiego fenomenu.
Błonia / Miasteczko Studenckie
Błonia to serce zielonych terenów położonych po zachodniej stronie Krakowa. W okresie międzywojennym w ich sąsiedztwie zaczęto wznosić gmachy uniwersyteckie oraz rozwijać infrastrukturę sportową, której uzupełnieniem były modernistyczne wille. Trasa prowadzi przez najważniejsze budynki uniwersyteckiego Krakowa, m.in. budynek Instytutu Chemii UJ oraz Miasteczko Studenckie AGH.