Krakowski Ośrodek Techniki NOT (współcześnie Unity Centre)
Zdzisław Arct
1968–1979, 2018–2020
Dzielnica II – Grzegórzki
Biurowce
ul. Lubomirskiego 4
Informacje o obiekcie
Wieżowiec przy rondzie Mogilskim potocznie nazywany jest „Szkieletorem”. Jest to najwyższa konstrukcja w mieście, nigdy nie ukończone świadectwo metropolitalnych ambicji lokalnych władz czasów rządów Władysława Gomułki i Edwarda Gierka. Historia budynku sięga połowy lat 60. i głośnego konkursu na projekt urbanistyczny nowego centrum Krakowa. W ramach tej inwestycji zaplanowano powstanie szerokiego zespołu budynków biurowych, które miały zajmować obszar pomiędzy dworcem kolejowym i rondem Mogilskim. Plan zakładał wyburzenie ogromnej większości istniejącej zabudowy, w miejscu której miały powstać nowe budynki. Jednym z pierwszych które zaplanowano była ambitna siedziba Naczelnej Organizacji Technicznej, dużej instytucji naukowej zrzeszającej inżynierów i techników.
W 1968 roku rozpisany został konkurs na obiekt o przewidywanej powierzchni użytkowej obejmującej 8500 m2, w ramach którego miała powstać m.in. sala konferencyjna na 500 osób oraz stołówka na 120 osób. Bardzo ambitny projekt miał zostać zrealizowany na stosunkowo niedużej działce o powierzchni 1,9 ha, co wymuszało przygotowanie projektu budynku wysokiego.
Na prestiżowy konkurs napłynęło wiele prac, przyznano dwie nagrody i pięć wyróżnień. Obie nagrody przyznano jednemu zespołowi Zdzisława Arcta, Krzysztofa Leśniodorskiego, Ewy Dworzak i Ludwika Koniora. Projekt, który otrzymał pierwszą nagrodę zakładał powstanie obszernej podstawy z wewnętrznym dziedzińcem, ponad, którą miał wyrastać wieżowiec o prostokątnej podstawie i ścianach kurtynowych. Elementem wyróżniającym ten projekt było przecięcie wieży w dwóch trzecich wysokości i wprowadzeniu pustego piętra. Oś wieży miała pokrywać się z osią pobliskiego kampusu Akademii Ekonomicznej. Drugi zwycięski konkurs zakładał wzniesienie budynku na rzucie kwadratu, gdzie górne piętra również miały zostać odcięte, ale także przesunięte względem dolnej bryły.
Budowę rozpoczęto w 1975 roku według nieznacznie zmienionego projektu. Dwukondygnacyjna podstawa nabrała podłużnego kształtu. Miała ona pomieścić m.in. audytorium na 500 miejsc. W jej tylnej części usytuowano wieżę o proporcjach bliskich kwadratowi z frontową i tylną elewacją, których obrys postanowiono nieznacznie wygiąć. Zachowano także motyw odcięcia górnych kondygnacji. Piętra 3-14 miały pełnić funkcje biurowe. Piętra 15-16 o cofniętym obrysie miały pomieścić kawiarnię i taras widokowy. Najwyższe kondygnacje przeznaczono na hotel. Budynek miał mieć łącznie 24 kondygnacje i wznosić się na wysokość ok. 92 metrów. Stalową konstrukcję wzniesiono w ciągu czterech lat, po czym budowę trwale wstrzymano. W efekcie powstała ażurowa stalowa struktura, która stanowi jedną z najważniejszych dominant w panoramie Krakowa. Wbrew koncepcjom konkursu na nowe centrum Krakowa przetrwała także otaczająca biurowiec NOT-u zabudowa. Bezpośrednie sąsiedztwo gmachu to przede wszystkim niewielkie, międzywojenne wille Osiedla Oficerskiego, wśród których budynek wygląda jak surrealistyczny przybysz z innej planety.
Intencje dotyczące docelowego użytkownika są owiane domysłami. Przez cały czas budowy inwestorem była Naczelna Organizacja Techniczna, ale program gmachu przerastał znacznie jej potrzeby. Tymczasem w sąsiedztwie powstał w podobnym okresie czasu nowy gmach sądu, monumentalna komenda Milicji Obywatelskiej, równie obszerna centrala telefoniczna, nowe pawilony Akademii Ekonomicznej oraz kilka biurowców. Już wówczas zaplanowano także budowę opery. Najwyższy obiekt w tym nowym centrum administracyjnym miasta trudno wiarygodnie łączyć z prestiżową wówczas organizacją, która jednak nie należała do największych czy najważniejszych w mieście. Istnieją poszlaki łączące budowę „Szkieletora” z pomysłem wzniesienia nowej siedziby Komitetu Wojewódzkiego RZPR. Siedzibą władz Partii w Krakowie był gmach giełdy na Gródku, stosunkowo obszerny budynek biurowy, który z trudem zrealizowano w latach 20. na obrzeżach historycznego centrum miasta. Początkowo budowę siedziby PZPR chciano zrealizować pod szyldem siedziby związków zawodowych naprzeciw gmachu Muzeum Narodowego. Wydarzenia 1956 roku pokrzyżowały ten plan, a działkę przeznaczono pod budowę hotelu Cracovia. Biurowiec NOT-u mógł stanowić drugą i ponownie nieudaną próbę realizacji pomysłu na budowę monumentalnego domu Partii. Nie ma jednak dowodów tej hipotezy.
Po 1989 roku budynek kilkukrotnie zmieniał właścicieli, aż w 2005 roku przeszedł na własność firmy Treimorfa Project sp. z o.o., której celem jest dokończenie budowy i przeznaczenie jej na cele komercyjne. W 2007 roku nowy właściciel rozpoczął agresywną kampanię medialną promującą projekt biurowca sięgającego 130 m wysokości. Ostatecznie ustalono, że będzie miał 102,5 metra wysokości. Kształt nowego budynku stał się tematem debaty publicznej, której główny tematem była przede wszystkim wysokość. Projekt miał początkowo przygotować Hans Kollhof, ostatecznie powierzono to zadanie krakowskiej pracowni DDJM. Przygotowywaniu dokumentacji towarzyszyły protesty, które wydłużyły początek realizacji. Budowa, która miała trwać do 2012 roku ostatecznie została ukończona w 2020 roku. Nowy projekt zakłada, że obok samej wieży powstanie także grupa otaczających ją mniejszych budynków, które skupione zostaną wokół wewnętrznego dziedzińca. Budynek, który nazwano Unity Centre ma zdaniem autorów przypominać nowojorskie Rockefeller Centre.
Opracowanie:
Michał Wiśniewski
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
Kampus Wyższej Szkoły Ekonomicznej
Hala Targowa
Budynek Sądu Wojewódzkiego w Krakowie
Wybrane trasy
Błonia / Miasteczko Studenckie
Błonia to serce zielonych terenów położonych po zachodniej stronie Krakowa. W okresie międzywojennym w ich sąsiedztwie zaczęto wznosić gmachy uniwersyteckie oraz rozwijać infrastrukturę sportową, której uzupełnieniem były modernistyczne wille. Trasa prowadzi przez najważniejsze budynki uniwersyteckiego Krakowa, m.in. budynek Instytutu Chemii UJ oraz Miasteczko Studenckie AGH.
Półwsie Zwierzynieckie
Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.
Godła Kamienic
W okresie międzywojennym szybko rozbudowywany Kraków przywrócił i rozwinął tradycję umieszczania godeł nad wejściami do nowopowstałych kamienic. W ten sposób powstała bogata i rozsiana po całym mieście galeria płaskorzeźb, malowideł ściennych, rzeźb figuralnych, które tworzyli najlepsi krakowscy artyści. Trasa przybliża wybrane przykłady tego wyjątkowego, krakowskiego fenomenu.