Dom Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego im. marszałka Józefa Piłsudskiego

W okresie II Rzeczypospolitej w Krakowie i całej Polsce rozwijała się legenda Legionów oraz kult Józefa Piłsudskiego. W szczególny sposób chciano upamiętnić Oleandry, skąd w sierpniu 1914 roku wymaszerowały Legiony. Dlatego w tej części miasta postanowiono wybudować wielofunkcyjny gmach należący do Związku Legionistów noszący imię marszałka. Projekt powstał w 1931 roku, jednak do wybuchu II wojny światowej udało się zrealizować jedynie część budynku. Jego poświęcenie odbyło się 6 sierpnia 1934 roku, w dwudziestą rocznicę wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej. Budowla była elementem większego założenia urbanistycznego obejmującego obszar na zachód od al. Mickiewicza. Właśnie ten fragment został wykreowany jako centrum życia kulturalnego i edukacyjnego miasta. Dom im. Józefa Piłsudskiego umacniał również mit Krakowa jako „świętego miejsca” Polaków.

Przygotowanie koncepcji budynku powierzono Adolfowi Szyszko-Bohuszowi, który służył w I Brygadzie Legionów i był związany z piłsudczykami. Jego współpracownikiem został Stefan Strojek. Pierwotny projekt zakładał wzniesienie monumentalnego i nowoczesnego gmachu zwróconego fasadą ku Błoniom. Miano w nim pomieścić szereg instytucji związanych z wychowaniem fizycznym i przysposobieniem wojskowym oraz reprezentacyjną część łączącą się z działalnością Związku. Przewidywano budowę dwóch jednakowych skrzydeł połączonych ze sobą cofniętym, długim skrzydłem północnym. Dziedziniec od strony Błoń miała zamykać lekka kolumnada. Budowlę wzniesiono w nowoczesnej konstrukcji żelbetowej, której projekt przygotowali inżynierowie: Stefan Polański Izydor Stella-Sawicki.

O wyrazie budynku decydują nowoczesne, funkcjonalistyczne formy. Czteropiętrowe elewacje zaakcentowano oknami umieszczonymi w poziomych pasach, a narożnik ukształtowano uskokowo. Ściany klatki schodowej przeszklono niemal na całej jej wysokości. Ciekawym, niestety niezachowanym elementem były przeszklone sześciany wieńczące boczne części budynku. Obecnie gmach jest mocno zabrudzony. Niegdyś posiadał dwubarwne elewacje – ciemniejszym kolorem odróżniono ciągi klatek schodowych oraz pasy ujmujące okna. Na fasadzie umieszczono napis: „Oleandry Dom im. J. Piłsudskiego”. Pomimo upływu czasu wnętrza nadal posiadają reprezentacyjny charakter, zgodny z pomnikowym charakterem budynku.