Dom czynszowy ZUPU we Lwowie
Wacław Nowakowski
1927–1929
Dzielnica V – Krowodrza
Mieszkalne wielorodzinne
pl. Inwalidów 6 / ul. Sienkiewicza 2-2a / ul. Pomorska 1
Informacje o obiekcie
Dom ze względu na bardzo oryginalną formę współcześnie bywa nazywany „kryształowym domem”. Po budynku przy al. Słowackiego 30–36 była to druga inwestycja lwowskiego Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych . Domy ZUPU powstawały, aby zaspokoić potrzeby mieszkaniowe swoich członków oraz jako lokata kapitału. Budynek wzniesiono w latach 1927–1929 według koncepcji Wacława Nowakowskiego. Zajmuje on działkę u zbiegu obecnego pl. Inwalidów, ul. Sienkiewicza i Pomorskiej, w związku z tym posiada trzy elewacje. Zaopatrzono go w analogiczne udogodnienia co pierwszą inwestycję, między innymi w windy oraz centralne ogrzewanie. Budynek założono na rzucie nieregularnej podkowy. Wewnątrz znajdują się cztery klatki schodowe, w tym dwie narożne z górnym oświetleniem. Parter ma charakter handlowy, natomiast wyższe kondygnacje zajmują mieszkania.
W budynku pierwotnie znajdowało się pięćdziesiąt mieszkań dwu- oraz trzypokojowych. Nieregularny kształt działki spowodował ciekawą formę niektórych pomieszczeń; wśród nich można wymienić trójkątne balkony i loggie, pięcioboczne kuchnie oraz romboidalne… ubikacje. Ogólna dyspozycja elewacji jest właściwie tradycyjna. Partię cokołową tworzy parter oblicowany cegłą klinkierową, w którym znajdują się wejścia do klatek schodowych oraz witryny sklepowe. Te ostatnie posiadają ciekawy wykrój w formie prostokątów o trójkątnych zamknięciach, a ich miedziane szprosy układają się w romby i trójkąty. Powyżej cokołu wznosi się zasadnicza partia elewacji podzielona horyzontalnymi pasami. Jej zwieńczenie to wysoka attyka, w której umieszczono piąte piętro z mocno wysuniętym gzymsem koronującym. Attykę dekoruje romboidalny fryz wykonany w klinkierze. Na każdej z trzech elewacji znajduje się trójkątny wykusz. Bardzo ciekawie ukształtowano narożniki budynku, które są uskokowe i zaakcentowane trójkątnymi balkonami. Projekty wszystkich detali budynku wykonał Wacław Nowakowski. Do wykończenia elewacji zastosowano wysokojakościowy klinkier „katowicki”. Podczas ostatniego remontu przywrócono oryginalną kolorystykę elewacji w tonacji różu indyjskiego. Skontrastowano go z ciemnym odcieniem klinkieru oraz z bielą gzymsów. Monumentalny gmach ZUPU wpisuje się w dekoracyjny nurt polskiej odmiany art déco, jednocześnie wykazuje związki z architekturą europejskiego ekspresjonizmu.
Opracowanie:
Aneta Borowik
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
Osiedle niemieckie przy ul. Królewskiej
Plomba przy ul. Grottgera
Wybrane trasy
Stare Miasto
Krakowskie Stare Miasto rzadko kojarzone jest z modernizmem. Tymczasem po wielkim pożarze miasta w 1850 roku średniowieczny rdzeń Krakowa przeszedł radykalną wymianę zabudowy, którą kontynuowano w okresie międzywojennym. W centrum miasta wznoszono wówczas luksusowe kamienice, a w jego bezpośrednim sąsiedztwie wielkie budynki publiczne, siedziby banków i instytucji państwowych.
Krowodrza
W okresie międzywojennym dawną podkrakowską wieś Krowodrza wypełniły luksusowe kamienice i wille. Osią nowego założenia była Aleja Juliusza Słowackiego, a sercem ozdobiony monumentalnymi nowoczesnymi budynkami Plac Inwalidów. Spacer pokazuje najciekawsze przykłady budownictwa mieszkaniowego tego okresu.
Nowa Huta
Nowa Huta to najważniejsza kreacja urbanistyczna powojennego Krakowa i kluczowe osiągnięcie polskiej architektury okresu socrealizmu. Spacer poświęcony najstarszej części Nowej Huty przybliża historię rozwoju dzielnicy oraz pokazuje różnorodność polskiej architektury tego okresu. Oprócz Placu Centralnego przedstawia historię modernistycznego Bloku Szwedzkiego oraz Arki Pana w Bieńczycach.