Dom Stu Balkonów

Budynek zaprojektowany w latach 1957-58 przez Bohdana Lisowskiego został wzniesiony w okresie 1959-1961 przy ul. Retoryka. Wbudowany w pierzeję historycznej ulicy, w otoczeniu kamienic z końca XIX w. i okresu międzywojennego (w tym fantazyjnych kamienic projektu Teodora Talowskiego, po przeciwnej stronie ulicy), otwiera się na zieleń pośrodku tej dwujezdniowej alei. W porównaniu z wielorodzinnymi blokami budowanymi wówczas według ścisłych normatywów budynek ten, zaprojektowany dla lokatorskiej spółdzielni mieszkaniowej, wyróżnia się znacznie podwyższonym standardem wykonania oraz jakością i oryginalnością rozwiązań estetycznych. Piękna, niezwykle plastyczna elewacja od strony ul. Retoryka, ze względu na kompozycję wydatnie wysuniętych przed lico balkonów, przyczyniła się do nadania budynkowi powszechnie używanej nazwy – „Dom stu balkonów” (w rzeczywistości z tej strony budynku jest ich znacznie mniej).

Budynek ma dwie fasady od ulicy i od dziedzińca. Elewacja reprezentacyjna od ulicy jest ukształtowana przez szachownicowy układ balkonów. Dodatkowy efekt plastyczny tworzą balustrady balkonów – pełne, ale z wyciętym fragmentem wypełnionym pionowym laskowaniem oraz szybą. Uzyskano w ten sposób ciekawą grę ściany i przezroczystej tafli szkła, która nadaje elewacji lekkości. Tak wyrazista artykulacja ściany sprawia, że budynek zmienia swój wygląd w zależności od miejsca obserwacji, zyskując gdy patrzy się na niego z pewnego oddalenia – stojąc u wylotu ulicy lub pośrodku pasa zieleni. Zamiast banalnego bloku projektantowi udało się stworzyć budynek tworzący nową jakość w tej części ulicy, wpisując jednocześnie w przestrzeń zieloną pośród alei. Elewacja od strony dziedzińca jest bardziej uproszczona. Regularnie rozmieszczone balkony są płytsze, ale dłuższe, tworząc inny rytm niż na fasadzie.

Ze względu na podmokły teren budynek wzniesiony został na palach. Zastosowano w nim konstrukcję szkieletową i od zewnątrz tradycyjną konstrukcję ceglaną. Budynek składa się z trzech sekcji po trzy mieszkania na piętrze. Posiada wysokie podcienie-sień które łączy ulicę z dziedzińcem. W podcieniu umieszczono jedno wejście do budynku, drugie znajduje się w elewacji frontowej. Wnętrza kształtowane były indywidualnie. Projektowane poza normatywem oferowały rozwiązania funkcjonalne i nowoczesne. Posiadały wbudowane meble i duże kuchnie – laboratoria z dostępem do balkonu.

Budynek jest jednym z czołowych przykładów architektury powojennego modernizmu w Krakowie, a nadzór konserwatorski podczas niedawnej renowacji sprawił, że idea projektanta nie została zakłócona, odzyskując geometryczną polichromię elewacji o kolorystyce zbliżonej do pierwotnej.