Dom Bankowy

Dom Bankowy to plomba w formie pięciokondygnacyjnego budynku zamykającego od północy kwartał zabudowy pomiędzy ulicami Fałata, Filarecką i Kraszewskiego. Wzniesiony niedługo po „odwilży” 1956 roku stanowił estetyczne zaprzeczenie pobliskiego socrealistycznego budynku Miastoprojektu i zaskakiwał awangardowym charakterem także na tle sąsiednich międzywojennych kamienic. Popularna nazwa budynku to potoczne pochodzi od faktu, iż [owstał on dla potrzeb pracowników Narodowego Banku Polskiego i zrealizowany został w tzw. systemie przyzakładowym – nie jako kolejny obiekt jednej z wielkich spółdzielni – ale jako jednorazowa, a przez to wyjątkowa kompozycja. Autorem projektu był rozpoczynający dopiero swoją karierę architektoniczną Józef Tadeusz Gawłowski, późniejszy wykładowca i profesor Politechniki Krakowskiej i Politechniki Gliwickiej oraz autor ekspresyjnych brył kościołów w Rudach Rysich i Zakopanem-Olczy.

Przygotowując projekt dla NBP Gawłowski stanął przed zadaniem wkomponowania w niedużą działkę w kształcie litery „L” stosunkowo obszernej kubatury (12 000 m3) przeznaczonej dla celów mieszkaniowych. Układ funkcjonalny budynku skupiony został wokół trzech klatek schodowych prowadzących do kolejnych mieszkań. Część parteru od ulicy Filareckiej została przeznaczona na usługi. Budynek ma wyraźnie horyzontalny charakter, który uzyskano dzięki podziałowi na trzy wyraźnie oddzielone części. Ponad nieznacznie cofniętym i wizualnie odseparowanym wysokim parterem znajdują się trzy kondygnacje mieszkaniowe. W ich podłużnej południowej elewacji oraz w elewacjach bocznych architekt umieścił rzędy loggi. Najwyższa kondygnacja została cofnięta, a umieszczone tam mniejsze mieszkania otwierają się jedynie od południa. Budynek wyróżnia bardzo mocny rysunek uzyskany przez gęste boniowanie części parteru oraz poprzez nałożenie na północną elewację dekoracyjnej ramy. Charakter abstrakcyjnej kompozycji wzmacnia nieregularny układ okien oraz biało szara kolorystyka, w której dominują poziome pasy. Prezentujący ten budynek na łamach „Architektury” (1963, nr. 6, s. 192) Władysław Bryzek nazwał te zabiegi „mondrianowskimi”.

W 1960 roku w chwili powstania dom Bankowy stanowił pierwszy od czasów wojny tak silny akcent modernistyczny w pobliżu krakowskich Błoń. Do naszych czasów przetrwał właściwie niezmieniony.