Osiedle ZUS

Niedobór mieszkań oraz związane z nim przeludnienie w dużych miastach to jedne z podstawowych problemów społecznych II RP. W 1929 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoczął ogólnopolską akcję budowlaną, zakładającą stworzenie szeregu osiedli mieszkaniowych, mających choć częściowo zaspokoić głód mieszkaniowy. Osiedla pełniły także rolę długoterminowej lokaty kapitału tej, dość dobrze prosperującej wówczas, instytucji. Powstające w ramach przedsięwzięcia mieszkania przeznaczone były dla lokatorów ubezpieczających się w ZUS-ie. Nieduże osiedle bloków powstało także w Krakowie. Wybudowano je w latach 1930-31 przy ul. J. Fałata.
Zasadnicze projekty architektoniczne budynków mieszkalnych ZUS-u, uwzględniające układy przestrzenne mieszkań oraz zewnętrzną formę bloków powstawały w warszawskiej pracowni projektowej, którą kierował Roman Piotrowski. Do ich adaptacji oraz nadzorowania prac w poszczególnych miastach angażowano zdolnych, przeważnie miejscowych, architektów. W Krakowie rolę tę odegrał Wacław Nowakowski, znany z wcześniejszej współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych (później przekształconym w ZUS).
Autorów akcji budowlanej ZUS-u cechowała duża wrażliwość społeczna, co wyraźnie widać także w Krakowie. Zadbano o dobór komfortowej lokalizacji – osiedle, choć dalekie od budownictwa luksusowego, znalazło się tuż przy Błoniach, nieopodal nowopowstającej, reprezentacyjnej części miasta. Dużą uwagę przywiązano także do otoczenia domów odpowiednią ilością zieleni. Układy przestrzenne mieszkań zaprojektowane zostały w oparciu o wypracowaną na Międzynarodowym Kongresie Architektury Nowoczesnej (CIAM) w Frankfurcie w 1929 roku koncepcję „mieszkania najmniejszego” – przeznaczonego dla mniej zamożnych mieszkańców, ale funkcjonalnego i dobrze nasłonecznionego. Lokale w krakowskich blokach ZUS-u wyposażono w szereg udogodnień, znacznie podwyższających komfort: wanny, piecyki gazowe czy wentylowane szafki kuchenne.
Warto podkreślić, że o ile pod względem architektonicznym budynki osiedli zusowskich były do siebie dość podobne, o tyle pod względem urbanistycznym mamy do czynienia z dużą różnorodnością. Na krakowski zespół składa się 5 bloków, powstałych w dwóch etaach, zakomponowanych w układzie grzebieniowym – trzy po północnej stronie ulicy i dwa po południowej (połączone niskim budynkiem mieszczącym niegdyś pralnię). Nowoczesny element prostego opracowania elewacji stanowią tu utrzymane w konwencji stylu okrętowego zaokrąglone balustrady balkonów. Za sprawą wysokości dopasowanej do pobliskich kamienic oraz dużej ilości zieleni budynki ZUS-u dobrze wpisują się w otoczenie, składające się zarówno z domów czynszowych, jak i z willi.