Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca”








Stefan Piwowarczyk
1935–1938
Dzielnica VIII – Dębniki
Mieszkalne wielorodzinne
ul. Praska 51-67
Informacje o obiekcie
Osiedli spółdzielczych przed 1939 rokiem wybudowano w Krakowie niewiele, zwłaszcza w porównaniu z takimi miastami, jak Warszawa czy Łódź. To kamienica pozostała tu przez cały okres międzywojenny podstawową formą budownictwa wielorodzinnego. Przywiązanie do tradycji dominowało, mimo że bloki mieszkalne były znacznie bardziej ekonomiczne i oferowały wyższy standard mieszkania niż nierzadko ciemne, zawilgocone kamienice. W okresie międzywojennym podjęto jednak kilka prób zmierzenia się z „wielkim tematem modernizmu” – osiedlem mieszkaniowym.
Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca” to największe i najbardziej kompleksowe założenie tego typu. Usytuowane w atrakcyjnej lokalizacji, niedaleko Wisły i Skałek Twardowskiego, zostało sfinansowane z funduszy Wojewódzkiego Związku Międzykomunalnej Opieki Społecznej, w ramach działalności Towarzystwa Osiedli Robotniczych. Budowę jednopiętrowych bloków, zaprojektowanych przez Stefana Piwowarczyka, rozpoczęto w 1935 roku. Do wybuchu II wojny światowej zdołano wybudować jedenaście z planowanych czternastu. W blokach, zakomponowanych w układzie grzebieniowym (prostopadle do ulicy, po obu jej stronach), rozplanowano mieszkania zgodne z funkcjonalistyczną koncepcją „mieszkania najmniejszego”. Były to skromne lokale jednopokojowe o wielkości 36 m2, z osobną kuchnią i łazienką. Do każdego z nich przynależał nieduży ogródek. Mieszkania (docelowo na osiedlu miało znaleźć się ich 500) przeznaczone były dla ubogich rodzin robotniczych, przy czym część z nich przydzielono bezpłatnie robotnikom zasłużonym w walce o niepodległość. W latach 1952-54 budynki nadbudowano o jedno piętro oraz wybudowano dwa brakujące bloki na południowo-zachodnim końcu osiedla. W latach 60. powstał trzeci, ostatni. W ten sposób zrealizowano po latach pierwotne założenie urbanistyczne.
W sąsiedztwie domów, przy ul. Praskiej 52 wybudowano w 1938 roku Dom Społeczny – jedyny tego typu obiekt istniejący w ówczesnym Krakowie. Jego projekt powstał przy współudziale architektów Michała Zakrzewskiego i Fryderyka Tadaniera. Dom Społeczny (dziś Dom Kultury „Tęcza”), stanowił „gospodarcze” i kulturalne zaplecze osiedla. Znalazły się w nim m.in. sklepy, przedszkole, sala widowiskowa, biblioteka, czytelnia i gabinet lekarski. Pierwotny projekt budynku zakładał realizacje obiektu awangardowego jak na krakowskie warunki, o formie architektonicznej adekwatnej do nowoczesnej funkcji, bliskiego osiągnięciom architektów z kręgu Bauhausu – wspartego na słupach, o długich pasach okien, z przeszkleniem w typie „termometru”. W efekcie cięć finansowych z części tych rozwiązań musiano zrezygnować i w zrealizowanej formie Dom Społeczny stracił trochę ze swego „modernistycznego ducha”.
Opracowanie:
Kamila Twardowska
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
TVP Kraków
Willa Zbigniewa Loretha przy ul. Leśnej
Zamek w Przegorzałach
Wybrane trasy
Poza głównymi trasami
W XX wieku miał miejsce dynamiczny rozwój Krakowa, którego ślady pod postacią wyjątkowych dzieł architektury odnajdziemy na ternie całego miasta. Spacerując po często odległych dzielnicach możemy dotrzeć do wielu wybitnych budowli z okresu międzywojennego oraz z czasów przyspieszonej ekspansji miasta po 1945 roku.
Nowa Huta
Nowa Huta to najważniejsza kreacja urbanistyczna powojennego Krakowa i kluczowe osiągnięcie polskiej architektury okresu socrealizmu. Spacer poświęcony najstarszej części Nowej Huty przybliża historię rozwoju dzielnicy oraz pokazuje różnorodność polskiej architektury tego okresu. Oprócz Placu Centralnego przedstawia historię modernistycznego Bloku Szwedzkiego oraz Arki Pana w Bieńczycach.
Stare Miasto
Krakowskie Stare Miasto rzadko kojarzone jest z modernizmem. Tymczasem po wielkim pożarze miasta w 1850 roku średniowieczny rdzeń Krakowa przeszedł radykalną wymianę zabudowy, którą kontynuowano w okresie międzywojennym. W centrum miasta wznoszono wówczas luksusowe kamienice, a w jego bezpośrednim sąsiedztwie wielkie budynki publiczne, siedziby banków i instytucji państwowych.