Blok-zamek - zespół budynków mieszkalnych przy ul. S. Wysockiej 2

Zespół wielorodzinnych budynków mieszkalnych – zwany potocznie „blokiem-zamkiem” – znajduje się przy ulicy S. Wysockiej 2, w narożu kampusu krakowskiej AWF. Założenie składa się z trzech bloków – budynków A, B i C. Pierwszy z nich jest jedenastokondygnacyjnym wieżowcem, wzniesionym w systemie budownictwa monolitycznego SBM-75, złożonym z dwóch części powiązanych łącznikiem. Cechuje się charakterystycznym zwieńczeniem – złożonym z balkonów-wykuszy umieszczonych w narożnikach bloków, występu łącznika oraz nadbudówki wieży wschodniej. Bloki B oraz C są umieszczone symetrycznie – po południowej stronie wieży A.). Budynek B, również w systemie SBM-75, liczy od czterech do ośmiu kondygnacji, blok C – wzniesiony wyjątkowo w sposób tradycyjny – od czterech do pięciu.
Pierwotną koncepcję „bloku-zamku” opracował w 1985 zespół architektów pod kierunkiem Leszka Filara – Krystyna Sołhaj-Janczykowska, Joanna Matuszek oraz Krystyna Łyczakowska, Kazimierz Węglarski i Jerzy Pilitowski. Szczególny nacisk w procesie projektowym położono na uwzględnienie różnych potrzeb odbiorców, co przejawiło się w wielu odstępstwach od ówczesnych normatywów budownictwa mieszkaniowego: w zastosowaniu nieregularnych, zróżnicowanych planów mieszkań (z dodatkowymi aneksami, przestrzeniami pracownianymi). Świadczy o niej również ogólna, mocno rozrzeźbiona forma całości założenia – pomimo oparcia konstrukcji o wystandaryzowaną technologię budownictwa monolitycznego. Po tragicznej śmierci Filara w 1989 kierownictwo nad pracami przejęły Sołhaj-Janczykowska oraz Matuszek. Co więcej, w 1991 powodowany względami finansowymi inwestor zlecił autorkom gruntowne zmiany w projekcie – przede wszystkim ograniczenie liczby kondygnacji budynku A (z pierwotnie planowanych siedemnastu). Wymóg ten pociągnął za sobą konieczność zaprojektowania od nowa zwieńczenia wieżowca, co, wobec potrzeby pomieszczenia wszystkich niezbędnych instalacji technicznych jak również zabezpieczenia możliwości potencjalnej nadbudowy w przyszłości, zmusiło projektantki do zróżnicowania wysokości obu sekcji bloku. Założenie oddano ostatecznie do użytku w 1994.
W warstwie estetycznej „blok-zamek” miał, zdaniem Filara, nawiązywać do „tradycji miejsca”, czyli stanowić twórczą reinterpretację hasła „polskości” w architekturze. Pojęcie to architekt rozumiał jako „zestawienie północnych, barbarzyńskich proporcji z klasycyzmem”, stawiając równocześnie za przykład dziedziniec arkadowy Zamku Królewskiego na Wawelu, wieże krakowskiej Bazyliki Mariackiej, jak też archetyp dworku szlacheckiego. Druga z autorek, Joanna Matuszek, wskazała na inne źródła inspiracji dla projektu – jak swobodnie historyzująca twórczość Teodora Talowskiego czy, paradoksalnie, kontekst bezpośredniego otoczenia. Zdaniem architektki, jedną z metod na wpisanie nowatorskiej wówczas architektury „bloku-zamku” w późnomodernistyczny pejzaż zabudowań kampusu (także projektu zespołu Filara), było nawiązanie do charakterystycznej, dynamicznej bryły Auli AWF – opartej o motyw kwadratu obróconego o 45 stopni.
Na przestrzeni lat zespół budynków przy Wysockiej wzbudził wiele kontrowersji za sprawą swej formy – łączącej w sobie estetykę bloku mieszkalnego z właściwą dla postawy postmodernistycznej, nie w pełni dosłowną, wrażeniową grą formami architektury dawnej. Kompleks określany był z początku jako „stojący na pograniczu kiczu” czy też „nieprawdopodobny żart architektoniczny”. Współcześnie jednak coraz częściej zwraca się uwagę na wartość architektury założenia przy Wysockiej – wyrażającą się przez jej nietypowość i oryginalną trawestację elementów kojarzonych z tradycją architektoniczną Krakowa.

Wybrana literatura:
„Architektura” 2, 1989, s. 44 -47.
J. S. Majewski, Nowe inwestycje w Krakowie, „ARCHITEKTURA murator” 10, 1996, s. 32-37.
Blok-zamek z Krakowa robi furorę w internecie! Za sprawą jednego wpisu, „krknews.pl”, 24.08.2021, https://krknews.pl/blok-zamek-z-krakowa-robi-furore-w-internecie-za-sprawa-jednego-wpisu/ [dostęp: 2.08.2023].
Informacje pozyskane w trakcie rozmów i konsultacji przeprowadzonych z mgr inż. arch. J. Matuszek w lutym i sierpniu 2023. WP dziękuje za okazaną pomoc.
Dom w Krakowie, czyli gdzieś między Wiedniem a Bagdadem (z Leszkiem Filarem rozmawia Krystyna Trautsolt),