Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca”

Osiedli spółdzielczych przed 1939 rokiem wybudowano w Krakowie niewiele, zwłaszcza w porównaniu z takimi miastami, jak Warszawa czy Łódź. To kamienica pozostała tu przez cały okres międzywojenny podstawową formą budownictwa wielorodzinnego. Przywiązanie do tradycji dominowało, mimo że bloki mieszkalne były znacznie bardziej ekonomiczne i oferowały wyższy standard mieszkania niż nierzadko ciemne, zawilgocone kamienice. W okresie międzywojennym podjęto jednak kilka prób zmierzenia się z „wielkim tematem modernizmu” – osiedlem mieszkaniowym.

Osiedle Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Praca” to największe i najbardziej kompleksowe założenie tego typu. Usytuowane w atrakcyjnej lokalizacji, niedaleko Wisły i Skałek Twardowskiego, zostało sfinansowane z funduszy Wojewódzkiego Związku Międzykomunalnej Opieki Społecznej, w ramach działalności Towarzystwa Osiedli Robotniczych. Budowę jednopiętrowych bloków, zaprojektowanych przez Stefana Piwowarczyka, rozpoczęto w 1935 roku. Do wybuchu II wojny światowej zdołano wybudować jedenaście z planowanych czternastu. W blokach, zakomponowanych w układzie grzebieniowym (prostopadle do ulicy, po obu jej stronach), rozplanowano mieszkania zgodne z funkcjonalistyczną koncepcją „mieszkania najmniejszego”. Były to skromne lokale jednopokojowe o wielkości 36 m2, z osobną kuchnią i łazienką. Do każdego z nich przynależał nieduży ogródek. Mieszkania (docelowo na osiedlu miało znaleźć się ich 500) przeznaczone były dla ubogich rodzin robotniczych, przy czym część z nich przydzielono bezpłatnie robotnikom zasłużonym w walce o niepodległość. W latach 1952-54 budynki nadbudowano o jedno piętro oraz wybudowano dwa brakujące bloki na południowo-zachodnim końcu osiedla. W latach 60. powstał trzeci, ostatni. W ten sposób zrealizowano po latach pierwotne założenie urbanistyczne.

W sąsiedztwie domów, przy ul. Praskiej 52 wybudowano w 1938 roku Dom Społeczny – jedyny tego typu obiekt istniejący w ówczesnym Krakowie. Jego projekt powstał przy współudziale architektów Michała Zakrzewskiego i Fryderyka Tadaniera. Dom Społeczny (dziś Dom Kultury „Tęcza”), stanowił „gospodarcze” i kulturalne zaplecze osiedla. Znalazły się w nim m.in. sklepy, przedszkole, sala widowiskowa, biblioteka, czytelnia i gabinet lekarski. Pierwotny projekt budynku zakładał realizacje obiektu awangardowego jak na krakowskie warunki, o formie architektonicznej adekwatnej do nowoczesnej funkcji, bliskiego osiągnięciom architektów z kręgu Bauhausu – wspartego na słupach, o długich pasach okien, z przeszkleniem w typie „termometru”. W efekcie cięć finansowych z części tych rozwiązań musiano zrezygnować i w zrealizowanej formie Dom Społeczny stracił trochę ze swego „modernistycznego ducha”.