Willa Spissów w Przegorzałach

Historia powstania willi inżyniera Spissa w Przegorzałach związana jest z działalnością krakowskiego architekta Adolfa Szyszko-Bohusza, który jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej nabył w tym miejscu od klasztoru kamedułów na Bielanach obszerną, obejmującą 9 hektarów działkę. Architekt wykorzystywał w tym czasie mieszkanie służbowe na wzgórzu wawelskim, a dom w Przegorzałach miał stanowić jego drugą, podmiejską siedzibę.

Budowa willi została zrealizowana w latach 1924-1926. Dom powstał w najbardziej malowniczym miejscu Przegorzał, na skalnym wzniesieniu, z którego rozpościera się widok na dolinę Wisły. Początkowo willi miały towarzyszyć obszerne oficyny, których rozmiar i rzut przypominał bardziej pensjonat niż budynek gospodarczy. Do budowy dodatkowego obiektu nigdy jednak nie doszło. W kolejnych latach Adolf Szyszko-Bohusz postanowił odsprzedać fragmenty swojej posiadłości. Nie była to jednak sprzedaż dla zysku. Działki miały trafić do przyjaciół i znajomych, których architekt chciał zachęcić do wybudowania własnych podmiejskich domów w pobliżu. Przegorzały mogłyby się wówczas stać inteligencko-artystyczną enklawą, dla której precedensem w Krakowie były już, m.in. osiedle willowe na Salwatorze oraz kolonia profesorska przy placu Axentowicza.
Ostatecznie, pod koniec lat 20. powstały dwa projekty domów dla związanego wówczas z krakowską ASP prof. Felicjana Szczęsnego-Kowarskiego oraz dla inżyniera Ludwika Spissa i jego żony Marii. Zrealizowany został jedynie ten ostatni, a jego budowa w 1930 roku została przeprowadzona na podstawie projektu Adolfa Szyszko-Bohusza.

Willa Spissów znajduje się na wschodnim zboczu wzniesienia, na którym usytuowano willę Szyszko-Bohusza. Jest to dwukondygnacyjna konstrukcja, wybudowana na wysokiej, częściowo zagłębionej w stromą działkę podmurówce. Tak jak w wypadku willi własnej Szyszko-Bohusz posłużył się w tym projekcie żelbetową konstrukcją, a elewacje domu ozdobił kamienną wykładziną z wapienia. Charakterystycznym elementem budynku jest smukły, wieloboczny wykusz zwieńczony wieżyczką, który usytuowano w południowym narożniku elewacji wejściowej. Po jej drugiej stronie, ciekawe uzupełnienie kompozycji stanowi fantazyjny rzygacz zamknięty maską smoka. Znajduje się on ponad kamiennymi schodkami prowadzącymi do wejścia głównego, które umieszczono w ceglanym wykuszu po północnej stronie domu. Dla przeciwwagi, od południa architekt umieścił na obu poziomach głębokie loggie, którym na parterze towarzyszy również obszerny taras. Warto zaznaczyć, że w tym projekcie, podobnie jak w wielu innych realizacjach Szyszko-Bohusza uwagę zwraca detal, oryginalnie opracowana stolarka bramy garażu, kamienne schody prowadzące do wejścia, kamienna ławka, itp. Całość wieńczy wysoki czterospadowy, kryty dachówką dach, na szczycie którego umieszczono kamienny komin z iglicą. Budynek stanowi oryginalne połączenie elementów nowoczesnych z estetyką średniowiecznej warowni. Adolf Szyszko-Bohusz był także autorem projektu ogrodu, który miał towarzyszyć całości.

Obecnie willę rodziny Spissów można uznać za jednej z najlepiej zachowanych projektów Adolfa Szyszko-Bohusza. Nie tylko nie uległ on przekształceniom, ale wciąż jest zamieszkiwany rodzinę Spissów, która zachowała jego oryginalny wystrój.