Mistrzejowice - założenie urbanistyczne

Szybki rozwój kombinatu metalurgicznego i skokowy wzrost produkcji w okresie rządów Gomułki sprawił, że zaledwie kilka lat po powstaniu socrealistycznego centrum Nowej Huty i tuż po rozpoczęciu budowy osiedla w Bieńczycach potrzebne było rozpoczęcie prac przy kolejnym szeroko zakrojonym projekcie mieszkaniowym. W 1963 roku został rozpisany zamknięty konkurs urbanistyczny na projekt Mistrzejowic. Zwycięstwo w rywalizacji przypadło zespołowi Witolda Cęckiewicza. Zaledwie cztery lata po fundamentalnej zmianie w podejściu do rozwoju Nowej Huty i wprowadzeniu do zespołu budownictwa modernistycznego, Mistrzejowice miały być kolejnym ważnym etapem w przestrzeni dzielnicy. Monumentalne jednostki mieszkalne, które wzniesiono w Bieńczycach, spotkały się z krytyką i przyniosły powrót do mniejszych form.

Zwycięski projekt dla Mistrzejowic prezentował mniejszą skalę i budynki o mniejszym gabarycie. Chociaż powstawał już po przyjęciu nowego, restrykcyjnego normatywu dotyczącego projektowania osiedli mieszkaniowych, zakładał większe zróżnicowanie typów budynków oraz dużą powierzchnię terenów zielonych i rekreacyjnych. W 1963 roku, kiedy rozpisano konkurs, zabudowa terenów po zachodniej stronie Nowej Huty była blokowana przez wciąż funkcjonujące lotnisko wojskowe w Czyżynach. Rozwój dzielnicy postanowiono skierować na północnym, doprowadzając zabudowę dzielnicy aż do linii austriackich fortów Mistrzejowice i Batowice, zewnętrznego pierścienia twierdzy Kraków.

Projekt konkursowy z 1963 roku stał się podstawą dla projektu realizacyjnego opracowywanego pod nadzorem Witolda Cęckiewicza przez zespół, w którym znaleźli się m. in. Maria i Jerzy Chronowscy. Zrealizowana wersja różniła się od pierwotnej większą gęstością zabudowy, zachowując jednak
przy tym podstawowe wytyczne i kierunki rozwoju. Plan Mistrzejowic zakładał podział na pięć stref. Cztery z nich miały nosić nazwy poszczególnych pór roku i stanowić tkankę mieszkaniową dzielnicy. W latach 1967–1973 zrealizowano położone od zachodu osiedle Wiosenne (obecnie Tysiąclecia) i osiedle Letnie (obecnie Złotego Wieku). Następnie, w latach 1974–1978, po wschodniej stronie układu wzniesiono osiedle Jesienne (obecnie Bohaterów Września) i Zimowe (obecnie Piastów). Prace w tej części zespołu prowadzono jeszcze na początku lat 80. Zgodnie z pierwotnym założeniem, piątą część kompleksu miała stanowić strefa centrum, położona po południowej stronie Mistrzejowic na granicy z Bieńczycami, gdzie planowano budowę głównego zespołu usługowego. Podstawowy schemat projektu przypominał kształt drzewa, z którego wyrastają cztery gałęzie. Każde z czterech osiedli składało się w południowej części z pasmowo usytuowanych podłużnych bloków mieszkalnych o wysokości czterech pięter. Pasy bloków miały powtarzać kolejne poziomice wzniesienia. Powyżej nich przewidziano swobodne skupisko niewielkich w swojej skali, punktowych i niskich bloków, które potocznie nazwano „puchatkami” (przyniosły one Marii i Jerzemu Chronowskim nagrodę architektoniczną „Mister Krakowa”). Za nimi przewidziano strefę wysokościowców.

Osiedla podzielono na dwa podwójne zespoły, pomiędzy którymi, w niewielkim zagłębieniu przewidziano rozległy park Tysiąclecia.

Uzupełnieniem zielonej strefy były dwa, otoczone bujną roślinnością, budynki dawnych fortów. Realizacja projektu rozpoczęła się wkrótce po rozstrzygnięciu konkursu i trwała blisko dwadzieścia lat. Ostateczny projekt został dogęszczony i pozbawiony płynnych linii, które uznano za nieekonomiczne
w systemie prefabrykowanym. Największą stratą, której nie udało się zapobiec, było porzucenie planu budowy zespołu centrum. Chociaż w zderzeniu z rzeczywistością gospodarki centralnie planowanej pierwotny projekt Mistrzejowic wiele stracił, i tak może być uznany za jeden z najbardziej spójnych i oryginalnych, jakie zrealizowano w Krakowie po 1956 roku.