Centrum D – założenie urbanistyczne
Tadeusz Rembiesa
Bolesław Skrzybalski
1957–1971
Dzielnica XVIII – Nowa Huta
Urbanistyczne
os. Centrum D, Handlowe, Spółdzielcze, Kolorowe
Informacje o obiekcie
Sektor D – miasto Nowa Huta, a od 1951 roku dzielnica Krakowa, została zaprojektowana przez zespół architektów zatrudnionych w Miastoprojekcie. Na jego czele stał warszawski architekt Tadeusz Ptaszycki, który podzielił układ urbanistyczny miasta na trzy zasadnicze sektory A, B, C, D. Obowiązujący w sztuce, w latach 1949-1956, realizm socjalistyczny wpłynął na formę architektoniczną zabudowań miasta. Do roku 1956 budowniczym Nowej Huty udało się zrealizować trzy pierwsze sektory. Budowa sektora D przypadła na zmiany „poodwilżowe”. Odwilż wpłynęła na kształt powstających budynków, które miały być proste w formie, pozbawione jakiejkolwiek wtórnej dekoracji. Zasadniczą sprawą była budowa domów mieszkalnych z dużą liczbą mieszkań.
Sektor D w nowej formie zaprojektowany został przez architektów Tadeusza Rembiesę i Bolesława Skrzybalskiego. Bloki tworzą luźny układ przestrzenny, który opiera się na zawartej w Karcie Ateńskiej z 1933 roku idei o nowoczesnym planowaniu przestrzeni miejskiej – zatopionej w zieleni, pełnej słońca o otwartych układach przestrzennych. Różnorodne bloki zostały zaprojektowane przez architektów Józefa Königa, Andrzeja Radnickiego, Adama Fołtyna, Wacława Głowackiego i Kazimierza Karasińskiego. Budynki rozplanowane zostały w sposób harmonijny i rytmiczny, a podzielone zostały na cztery osiedla: Handlowe (D-3), Kolorowe (D-2) i Spółdzielcze (D-1) oraz Centrum D (D-31). Kształt sektora uzależniony był od pierwotnego projektu, jednak układ urbanistyczny i wysokość budynków uzależniony był od znajdującego się w pobliżu lotniska w Czyżynach. Kolorowe budynki najczęściej osiągają wysokość czterech pięter, do rzadkości należą budynki jedenastokondygnacyjne. Niemniej jednak większość z nich to tzw. bloki szwedzkie czyli budynki zaliczane do nowoczesnych formalnie. W Sektorze D do nowoczesnych gmachów należała także szkoła autorstwa Kazimierza Karasińskiego.
Na uwagę zasługuje również blok nr 7 (obecnie nr 8) czyli tzw. helikopter na osiedlu Centrum D-31. Autorami projektu byli Kazimierz Chodorowski i Stefan Golonka. Został wybudowany w nowej, „poodwilżowej” formi, tuż przy socrealistycznej zabudowie placu Centralnego. Dziesięciopiętrowy punktowiec w poziomie parteru otoczony został pawilonem handlowo-usługowym o szklanej elewacji. Mieściła się w nim między innymi cukiernia, która oficjalnie zwana była „Ciastkarnią Bambo”. Poza lokalami mieszkalnymi z dużymi oknami i loggiami, posiadał on obszerne pracownie artystyczne. Blok zwany helikopterem w plebiscycie tygodnika „Głos Nowej Huty”, na najlepszy dom mieszkalny w dzielnicy otrzymał pierwsze miejsce.
Sektor D poza prostą, ale przyjazną mieszkańcom zabudową, dużymi obszarami zieleni zaskakiwał popularnymi wówczas rzeźbami plenerowymi. Rzeźby z metalu, betonu czy mozaiki zdobiły skwery i place komponując się z otaczającą je roślinnością drzew, krzewów i kwiatów. Często były to dzieła uznanych krakowskich artystów. Na granicy osiedla Spółdzielczego i Kolorowego powstała w latach 1960-63 rzeźba „Syrenka” autorstwa Magdaleny Pruszyńskiej-Jaroszyńskiej.
Opracowanie:
Magdalena Smaga
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
Kino Światowid
Bieńczyce - założenie urbanistyczne
Zespół Państwowych Szkół Muzycznych
Wybrane trasy
Nowa Huta
Nowa Huta to najważniejsza kreacja urbanistyczna powojennego Krakowa i kluczowe osiągnięcie polskiej architektury okresu socrealizmu. Spacer poświęcony najstarszej części Nowej Huty przybliża historię rozwoju dzielnicy oraz pokazuje różnorodność polskiej architektury tego okresu. Oprócz Placu Centralnego przedstawia historię modernistycznego Bloku Szwedzkiego oraz Arki Pana w Bieńczycach.
Półwsie Zwierzynieckie
Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.
Poza głównymi trasami
W XX wieku miał miejsce dynamiczny rozwój Krakowa, którego ślady pod postacią wyjątkowych dzieł architektury odnajdziemy na ternie całego miasta. Spacerując po często odległych dzielnicach możemy dotrzeć do wielu wybitnych budowli z okresu międzywojennego oraz z czasów przyspieszonej ekspansji miasta po 1945 roku.