Bunkier Sztuki
Krystyna Tołłoczko-Różyska
1959–1965
Dzielnica I – Stare Miasto
Budynki użyteczności publicznej
pl. Szczepański 3
Informacje o obiekcie
Siedziba Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w Krakowie powstała jako galeria Biura Wystaw Artystycznych na początku lat 60. Jest to unikatowy na gruncie krakowskim i polskim przykład architektury sięgającej po język brutalizmu. Projekt galerii, który przygotowała Krystyna Tołłoczko-Różyska powstawał już po „odwilży” i zmianach politycznych 1956 roku, co znalazło swoje odzwierciedlenie w radykalnie nowoczesnym języku architektonicznym budynku. Jego wyjątkowość polega na harmonijnym wpisaniu prostej modernistycznej bryły o wyrazistym, niepowtarzalnym detalu w tkankę architektoniczną historycznego centrum miasta. Historia Biura Wystaw Artystycznych w Krakowie sięga roku 1950. Ostatecznie powstanie siedziby instytucji miało miejsce piętnaście lat później. Na budowę galerii przeznaczono parcelę w centrum miasta, wzdłuż Plant w narożu placu Szczepańskiego. Na samej działce znajdowała się w tym czasie niewielka konstrukcja kawiarni Esplanada zwanej także Drobnerionem, która przylegała do XVII-wiecznego budynku spichlerza. Budynek kawiarni powstał w 1904 roku z inicjatywy krakowskiego kupca Romana Drobnera, który w pobliskiej kamienicy przy placu Szczepańskim 3 prowadził sklep z farbami. Projekt niewielkiego parterowego budynku o obszernych przeszkleniach i secesyjnej dekoracji opracował Jan Zawiejski, bliski krewny Drobnera, autor, m.in. Teatru Miejskiego w Krakowie i Dom Zdrojowego w Krynicy-Zdroju. Budynek nawiązywał do pobliskich budowli, również secesyjnego projektu Pałacu Sztuki.
Inicjatorem wzniesienia galerii BWA w miejscu Drobnerionu był Bolesław Drobner, syn Romana, który przed wojną działał w PPS-ie, a od 1944 roku był posłem KRN, później Sejmu. Pod koniec lat 50. dawna kawiarnia została rozebrana, a w 1959 roku ruszyły prace budowlane, które kontynuowano do 1965 roku. Architektka Krystyna Tołłoczko-Różyska zaproponowała wzniesienie podłużnego, piętrowego budynku zespalającego nową tkankę z historycznym budynkiem spichlerza. Budynek, który początkowo nazywano Pawilonem Wystawowym, mieści sześć przestronnych sal ekspozycyjnych rozmieszczonych na kilku poziomach o łącznej powierzchni ponad 1500 metrów kwadratowych. Towarzyszą im magazyny, pomieszczenia administracyjne oraz sala konferencyjna na 200 miejsc. Uwagę zwraca architektoniczne rozwiązanie głównej klatki schodowej z antresolą, którym nadano płynny, organiczny kształt. Druga klatka schodowa o okrągłym kształcie znajduje się po drugiej stronie budynku.
Bryła galerii posiada jednolite, surowe żelbetowe elewacje, ponad którymi umieszczono wąskie pasmowe przeszklenie o podłużnych podziałach i zamknięte szerokim pasem płaskiego gzymsu. Żelbetowym ścianom nadano niepowtarzalny wyraz poprzez zastosowanie charakterystycznej, chropowatej faktury gęstego, drewnianego szalunku jako przestrzennego reliefu. Autorami kompozycji byli Stefan Borzęcki i Antoni Hajdecki. Żelbetowy monolit odcina od szkła linia dachówek, która zmiękcza brutalistyczny wyraz elewacji i łączy całość z przysadzistą bryłą dwukondygnacyjnego spichlerza o łamanym, krytym dachówką kopertowym dachu. Spichlerz przecina główną elewację budynku na dwie nierówne części. Dłuższa, narożna, od strony placu Szczepańskiego mieści podłużną strukturę wejścia, którą skośnie wcięto w budynek. Towarzyszy jej niewielka abstrakcyjna rzeźba. Krótsza część elewacji ciągnie się po drugiej stronie spichlerza. Dominuje w niej ekspresyjna struktura wejścia poprzedzona niewielką kładką.
Budynek, który wzniesiono w okresie głębokiej krytyki secesji stoi w miejscu ważnego krakowskiego przykładu tego nurtu oraz naprzeciw kluczowego dla sztuki początku XX wieku w Krakowie gmachu Pałacu Sztuki. Kontekst wzmacnia radykalny charakter budynku, który programowo odcinał się swoją estetyką – bo nie bryłą – od otoczenia. Sam stanowi jeden z najciekawszych przykładów architektury późnego modernizmu w Krakowie. Jego powstanie zbiegło się w czasie z realizacją szeregu modernistycznych budynków, które wzniesiono w mieście w związku z obchodami 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Inauguracja przyszłego Bunkra Sztuki miała miejsce 11 września 1965 roku.
Opracowanie:
Michał Wiśniewski
Szlak modernizmu
Zobacz inne obiekty na trasie
Dom Turysty PTTK
Kamienica Pod Pszczółkami
Wybrane trasy
Godła Kamienic
W okresie międzywojennym szybko rozbudowywany Kraków przywrócił i rozwinął tradycję umieszczania godeł nad wejściami do nowopowstałych kamienic. W ten sposób powstała bogata i rozsiana po całym mieście galeria płaskorzeźb, malowideł ściennych, rzeźb figuralnych, które tworzyli najlepsi krakowscy artyści. Trasa przybliża wybrane przykłady tego wyjątkowego, krakowskiego fenomenu.
Aleje Trzech Wieszczów
Aleje Trzech Wieszczów to najważniejsza kreacja urbanistyczna i architektoniczna międzywojennego Krakowa. Trasa spaceru prowadzi wzdłuż Alei Adama Mickiewicza, najbardziej reprezentacyjnej części założenia, gdzie powstały monumentalne gmachy Akademii Górniczo-Hutniczej, Biblioteki Jagiellońskiej i Muzeum Narodowego.
Półwsie Zwierzynieckie
Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.Spacer po Półwsiu Zwierzynieckim odkrywa jedną z najbardziej urokliwych dzielnic międzywojennego Krakowa, galerię modernistycznych kamienic, oryginalnych detali i dekoracji, którą uzupełniają śmiałe kreacji powojennego modernizmu na czele z zespołem Hotelu Cracovia i Kina Kijów.