Szpital Ubezpieczalni Społecznej

Szpital Ubezpieczalni Społecznej im. Gabriela Narutowicza to ostatni z elementów rozbudowanego kompleksu szpitalnego powstałego na północnych obrzeżach miasta. Rozciągał się on od ul. Wrocławskiej, gdzie tuż przed wybuchem I wojny światowej wybudowano szpital wojskowy, przez ul. Prądnicką, gdzie kilka lat później powstał szpital epidemiczny, aż po Witkowice, w których w latach 1927-28 wybudowano szpital do leczenia zapomnianej już dziś choroby wzroku – jaglicy.

Szpital im. Narutowicza był największą i najnowocześniejszą placówką służby zdrowia w Krakowie. Jego historia sięga 1927 roku, kiedy to władze krakowskiej Kasy Chorych (przemianowanej później na Ubezpieczalnię Społeczną) zdecydowały o potrzebie budowy szpitala dla osób ubezpieczonych, których liczba po wprowadzeniu w 1920 roku obowiązku opłacania składki zdrowotnej sięgała 70 tysięcy. Początkowo szpital miał powstać przy ul. Grzegórzeckiej, ale po kilku miesiącach magistrat przekazał Kasie Chorych dużą parcelę przy ul. Prądnickiej. Budowa trwała siedem lat, z kilkumiesięczną przerwą spowodowaną Wielkim Kryzysem. Uroczyste poświęcenie placówki miało miejsce 10 listopada 1934 roku. W szpitalu na pięciu oddziałach znalazło się 420 łóżek oraz pięć nowoczesnych sal operacyjnych. Chlubą placówki była wyposażona w szklane boksy sala dla noworodków oraz najnowocześniejszy z dostępnych wówczas aparat rentgenowski. Pierwszym dyrektorem został Jan Szancenbach, ojciec znakomitego malarza, również Jana.

Projekt budynku powierzono jednemu z najwybitniejszych i najpłodniejszych krakowskich architektów – Wacławowi Krzyżanowskiemu, mającemu wówczas duże doświadczenie w zakresie projektowania okazałych gmachów publicznych. Architekt zaproponował monumentalny budynek o horyzontalnej bryle i prostych elewacjach, rozplanowany na rzucie zbliżonym do litery H, przekryty płaskim dachem, swoją formą architektoniczną nawiązujący do kilku projektów słynnego wiedeńczyka Otto Wagnera (np. szpitala Lupusheilstätte w Wiedniu z lat 1910-1913).
Nowoczesny i dobrze wyposażony szpital szybko zainteresował okupanta. Już w październiku 1939 roku stał się ośrodkiem leczenia pracowników Gestapo, ich rodzin oraz urzędników Generalnej Guberni. Co ciekawe, „szarą eminencją” placówki w pierwszych latach wojny była jedna z pielęgniarek, krewna najważniejszego architekta oraz Ministra Uzbrojenia i Amunicji III Rzeszy – Alberta Speera. Wskutek niedoinwestowania oraz zaniedbań okupacyjnej administracji szpital popadał w  ruinę, przypieczętowaną przez grabież wyposażenia popełnioną przez wycofujących się Niemców oraz zburzenie dwóch skrzydeł radzieckimi pociskami artyleryjskimi.
W okresie późniejszym szpital był wielokrotnie modernizowany. W latach pięćdziesiątych przyłączono do placówki powstałą w 1930 roku Bursę ks. Siemaszki oraz dobudowano hol przed dawnym wejściem głównym, co trwale zmieniło wygląd fasady. W 2007 roku przeprowadzono termomodernizację, która niemal zupełnie zatarła pierwotny charakter gmachu.