Plomba przy ul. Mazowieckiej 5

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w centrum Krakowa i jego bezpośrednim sąsiedztwie powstawanie nowych budynków należało do rzadkości. Ogrom inwestycji związanych z budową Nowej Huty, brak większych zniszczeń spowodowanych przez działania wojenne oraz niechęć rządów komunistycznej Polski wobec Krakowa po referendum 1946 roku sprawiły, że dopiero po odwilży pojawiły się nowe szanse dla rozwoju miasta. Jednym z problemów urbanistycznych, które dały o sobie wówczas znać związany był ze śladami przerwanego nagle szybkiego rozwoju Krakowa w latach poprzedzających wybuch wojny. W przestrzeni, w której przed wojną wytyczano nowe kwartały zabudowy oraz wznoszono kolejne kamienice czynszowe istniało wiele luk i pustych miejsc. Po 1956 roku zaczęto wypełniać je nowymi budynkami, które często wprowadzały do przestrzeni miasta estetykę powojennego modernizmu. W wielu przypadkach były to pierwsze tego typu realizacje w centrum Krakowa od czasu wybuchu wojny.

Miejscem, gdzie widoczne jest takie zestawienie dwóch epok stanowi ulica Mazowiecka, wzdłuż której w latach 20. i 30. zrealizowano wiele nowych domów czynszowych. Po 1956 roku przedwojenną zabudowę uzupełniono o kilka kolejnych budynków, w tym plombę wzniesioną na parceli oznaczonej numerem 5. Projekt tego budynku został przygotowany w roku politycznego przełomu i oddany do użytku trzy lata później. Autorem projektu był znany krakowski architekt Krzysztof Bień, w przygotowanie dokumentacji technicznej zaangażowali byli także Andrzej Rey i Jan Widziszewski.

Krzysztof Bień ukończył studia architektoniczne na utworzonym tuż po wojnie Wydziale Architektury przy Akademii Górniczej, później jednostce Politechniki Krakowskiej. Początek jego kariery zawodowej przypadł na okres przełomu związanego z odwilżą, należał do grupy autorów, którzy najwcześniej i najśmielej sięgali w tym okresie po wzory nowoczesności. Budynek przy ulicy Mazowieckiej 5 uzupełnił północną pierzeję ulicy, którą wypełniają głównie międzywojenne domy czynszowe, przeważnie wysokiej, jak na krakowskie warunki klasy. Budynek pod numerem 5a wzniósł w 1938 roku Zygmunt Grünberg, a budynek pod numerem 7 zrealizował rok wcześniej Samuel Osiek, w obu przypadkach byli to znani przed wojną krakowscy projektanci. Oba domy czynszowe mają pięć kondygnacji i proste fasady o dużych jednolitych przeszkleniach, wyraźnie wydzielonych parterach oraz wydatnych gzymsach.

Plomba projektu Krzysztofa Bienia to przykład zmian estetycznych i mentalnych, które zaszły po odwilży. Wpisana w pierzeję, posiada gzyms, który biegnie w jednej linii z gzymsami sąsiednich domów, ale zamiast pięciu zmieszczono w tej samej wysokości sześć kondygnacji. Siódma, została nieznacznie cofnięta od linii zabudowy. Konstrukcja budynku to żelbetowy szkielet, który postanowiono wydobyć na elewacji. Widzimy tam wyraźną, pomalowaną na ciemny kolor kratownicę, która wydziela sześć kondygnacji i cztery osie. W dwudziestu trzech wydzielonych w ten sposób polach znajdują się okna lub balkony. Jedynie w parterze, w skrajnej wschodniej osi umieszczono otwartą bramę, która prowadzi na podwórze. Powyżej parteru, w dwóch zachodnich osiach oraz w osi nad bramą przewidziano niewielkie balkony o dynamicznym, skośnym planie i częściowo ażurowych balustradach. Wszystkie pola elewacji tworzą jedną monumentalną kompozycję plastyczną. Każde z nich wypełniają inne barwy, umieszczone naprzemiennie: czerwień, żółty, błękit i biel. Uzupełnia je rytm malowanych w barwach czerwieni i błękitu ściany czołowe balkonów.

Stworzona w ten sposób kompozycja jest dynamiczna i wielowymiarowa. Budynek projektu Krzysztofa Bienia to abstrakcyjny obraz nadający ulicy Mazowieckiej nowy wyraz. Autor projektu sięgnął po podobne rozwiązania artystyczne i architektoniczne w dwóch kolejnych projektach, ukończonych na początku lat 60. plombach przy ulicy Kolberga 7 oraz przy ulicy Friedleina 29.