Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna

Wśród budynków dydaktycznych, które postanowiono wznieść w Krakowie w związku z jubileuszem 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego była nowa siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Dla potrzeb nowego budynku wyznaczono obszerną działkę o powierzchni ok. 2,7 hektara przy ulicy Podchorążych naprzeciw historycznego budynku pałacu królewskiego w Łobzowie. Planowany obiekt miał zamykać od północy dzielnicę akademicką, której oś stanowił rozległy kampus Akademii Górniczo-Hutniczej. Edukacja pedagogiczna w Krakowie ma długą tradycję, która sięga czasów c.k. monarchii. Chociaż organizowane w Krakowie kursy nauczycielskie cieszyły się dużą popularnością, a w okresie międzywojennym działało tutaj Państwowe Pedagogium to nigdy nie udało się stworzyć osobnego budynku, który służyłby tego typu potrzebom. Utworzona niedługo po wojnie Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna wykorzystywała przez wiele lat różne przypadkowe budynki, głównie kamienice w centrum miasta. Taki stan rzeczy nie odpowiadał jednak realnym potrzebom szybko rozwijającej się uczelni.

W połowie lat 60. rozpisany został konkurs architektoniczny, którego zwycięzcą został zespół architektów z krakowskiego Miatoprojektu, na czele którego stał doświadczony autor licznych budynków akademickich powojennego Krakowa Stanisław Juszczyk. Projekt konkursowy przygotowywali także, m.in. Barbara Perchał, Jerzy Plesner. Projekt realizacyjny Juszczyk opracowywał już z innymi współpracownikami, Ludomirą Leszczyńską i Marią Bińkowską, które uczestniczyły w realizacji, m.in. siedziby Wyższej Szkoły Rolniczej (1961-1964) oraz Wydziału Fizyki i Matematyku UJ (1964-1970). Realizację budynku przy Podchorążych rozpoczęto w 1966 roku. Dwa lata później oddano skrzydło południowe kompleksu, w następnym roku wschodnie, a po kolejnych trzech zachodnie. W 1973 roku budowę zakończono wznosząc główną aulę i bibliotekę. Całość zespołu obejmowała blisko 24 tys. m2.

Budynek Wyższej Szkoły Pedagogicznej składa się z trzech osobnych brył, które tworzą zwarty kompleks przypominający z loty ptaka literę „Y”. Najważniejszym elementem jest biegnąca wzdłuż ulicy Podchorążych mieszcząca sześć kondygnacji wygięta struktura obejmująca krótsze skrzydło wschodnie i dłuższe zachodnie. W miejscu wygięcia, we wnętrzu łączą się korytarze poszczególnych skrzydeł. Od południa przylega też tutaj dodatkowo trzecie skrzydło co zaznaczono umieszczając w miejscu połączenia obszerne przeszklenie. W skrzydle zachodnim od północy (ulica Podchorążych) umieszczono główne wejście do budynku, które zaznaczono wysokimi schodami oraz ekspresyjną strukturą zadaszenia ponad nimi. Wejście umiejscowiono dokładnie na osi Pałacu Królewskiego w Łobzowie, który znajduje się po przeciwnej stronie ulicy. Od południa, do skrzydła zachodniego przylega jeszcze jedna bryła, ekspresyjna, nieregularna struktura mieszcząca bibliotekę i główną aulę. Budynek ten stanowi kontrapunkt dla całości kompozycji, którą charakteryzuje zastosowanie łącznie 1263 identycznych, obszernych okien. Tworzą one szerokie pasy biegnące przez poszczególne elewacje. Pod gzymsem umieszczono płaskie długie otwory, które stworzyły efekt gzymsu. Nad całością, w miejscu połączenia skrzydeł przewidziano niewielką szklaną strukturę w formie bocianiego gniazda, która mieści punkt widokowy.

Chcąc przełamać monotonię architekci zaprojektowali jedyne w sowim rodzaju okno, które pomimo powtarzalności tworzyło z pasów okiennych na elewacjach rodzaj migotliwej mozaiki. Efekt ten wzmacniała trafnie dobrana, ciepła kolorystyka.
Budynek Wyższej Szkoły Pedagogicznej należał do najciekawszych przykładów architektury doby późnego modernizmu w Krakowie. Pomimo dużej skali zaskakiwał świetnym wpisaniem w otoczenie, nie dominował nad pobliskimi domami i akcentował atuty parceli. W 2002 roku przeprowadzono gruntowną modernizację budynku, która była jednym z pierwszych w Krakowie przykładów dewastacji wyjątkowego w swoim wyrazie budynku. Oryginalne okna zostały zastąpione nowymi o stolarce z PCV i monotonnym podziale. Kolorystyka została zmieniona na pastelową, jasnoniebieską z żółtymi akcentami w odstępach międzyokiennych. Skandaliczna inwestycja uczelni wyższej wkrótce otrzymała nominację do antynagrody architektonicznej, „archi-szopy” przyznawanej przez krakowski oddział Gazety Wyborczej.

Niedługo później rozpisano także konkurs na nowe skrzydło zespołu. Zwycięska koncepcja projektu Michała Szymanowskiego zakładała wzniesienie owalnej struktury po południowej stronie budynku biblioteki. Do realizacji tej koncepcji nie doszło. Oddane do użytku w 2012 roku nowe skrzydło przylega prostopadle do części południowej. Jego architektura pozostaje neutralna wobec oryginalnego kompleksu. Rok później rozpoczęto kolejną modernizację elewacji, zastępując mdły błękit dwoma odcieniami szarości. Ostatnia kondygnacja została plastycznie odcięta poprzez wprowadzenie ciemnej barwy. Ostateczny efekt trudno uznać za dużo lepszy. Wprowadzony już kilkanaście lat temu tynk akrylowy szybko się starzeje, być może podczas kolejnej modernizacji pojawi się pomysł aby odtworzyć oryginalną kolorystykę budynku.