Osiedle Cichy Kącik

Na ulicy Szewskiej w Krakowie do dzisiaj znajdują się ślady torów tramwajowych, którymi przed II wojną światową tramwaj numer 4 skręcając w lewo w ulice Podwale a następnie Piłsudskiego dojeżdżał do parku Jordana. W 1936 roku biegnącą wzdłuż alei 3 Maja i północnej granicy Błoń linię tramwajową przedłużono do będącego celem niedzielnych spacerów krakowian Cichego Kącika, gdzie w tym samym czasie (1936-37) powstało osiedle willowe dla wyższych urzędników Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności. Zaprojektowany przez Wacława Nowakowskiego zespół mieszkaniowy to unikatowy na tle Krakowa okresu międzywojnia przykład jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej realizującej postulaty modernizmu, zarówno pod względem formy architektonicznej, jak i układu przestrzennego. Większość utrzymanych w stylistyce funkcjonalizmu wilii została usytuowana w centralnych częściach stosunkowo obszernych działek, co zapewniło ich wnętrzom dopływ optymalnych ilości światła i powietrza, a z czasem pozwoliło także na zatopienie budynków w otaczającej je zieleni. Nowoczesny klimat osiedla wzmacniała jego lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie terenów, na których gmina Kraków w tym okresie realizowała inwestycję (dziś całkowicie zdegradowaną) o charakterze sportowym i rekreacyjnym – kompleks Miejskiego Stadionu Sportowego (proj. Jan Bukowski, 1934-39). W 1934 roku zaledwie kilkaset metrów dalej przy ulicy Olendry 2 – z okazji dwudziestolecia wymarszu z tego miejsca Pierwszej Kompanii Kadrowej – wzniesiono Dom. im Józefa Piłsudskiego projektu Adolfa Szyszko-Bohusza, mający na celu umacniać mit II Rzeczypospolitej jako nowoczesnego i silnego państwa. Zarówno pobliskie Błonia, jak i położony nieopodal park Jordana, służąc mieszkańcom miasta jako miejsca wypoczynku, stawały się także arenami ważnych wydarzeń kulturalnych czy demonstracji patriotycznych. Zaprojektowane przez Nowakowskiego osiedle wpisywało się w charakter dzielnicy, a także w realizację wizji rozwoju miasta, która dla tych terenów przewidywała luźną zabudowę willową.

Kompozycyjną oś całego założenia stanowi ulica Domeyki (dawniej Pększyca-Grudzińskiego), wzdłuż której symetrycznie rozmieszczonych zostało dwanaście posesji. Na dwóch największych parcelach flankujących ulicę Domeyki od strony Błoń stanęły bliźniacze wille projektu Adolfa Szyszko-Bohusza, których pierwszymi właścicielami byli dyrektorzy PKKO – Stanisław Kochanowski (Domeyki 1) i Kazimierz Jelonek (Domeyki 2). Mimo oczywistego nawiązywania domów autorstwa Szyszko-Bohusza do form awangardy, nie są one pozbawione charakterystycznego dla tego architekta rysu klasycyzującego, który przejawia się w niemal całkowicie symetrycznej kompozycji elewacji południowej obydwu willi. Luksusowy funkcjonalizm dyrektorskich domów – wyposażonych w obszerne tarasy od strony południowej, duże salony zamknięte półokrągłymi przeszklonymi loggiami, narożne okna, „okrętowe” balustrady, garaże – pokazuje, że w tym czasie formy awangardowe zyskiwały akceptację jako styl odpowiadający także aspiracjom dość konserwatywnego krakowskiego mieszczaństwa. Choć wille Szyszko-Bohusza nie odbiegają w sposób radykalny od charakteru całego osiedla przy Cichym Kąciku, to jednak stanowią jego najbardziej reprezentacyjną część. Można to odczytać jako symboliczne zaznaczenie pozycji obu projektantów – Wacław Nowakowski był uczniem Szyszko-Bohusza w trakcie swoich studiów na Politechnice Lwowskiej. Warto też zaznaczyć, że Szyszko-Bohusz stał za projektem pierwotnej, niezrealizowanej koncepcji urbanistycznej osiedla z 1933 roku, która zakładała rozproszony układ zabudowy, bez wprowadzania osi symetrii zaproponowanej przez Nowakowskiego.

Przed drugą wojną światową wybudowanych zostało w sumie szesnaście domów składających się na osiedle. Oprócz dwóch willi Szyszko-Bohusza, Wacław Nowakowski zaprojektował przy ulicy Domeyki dziesięć jednopiętrowych domów jednorodzinnych o spłaszczonych dachach, wyposażonych w obszerne, zamknięte prostymi, metalowymi balustradami tarasy, które wraz okrągłymi otworami okiennymi czerpią z repertuaru eleganckiego modernizmu lat 30. podkreślając nowoczesny wyraz bryły. W wielu domach zachowane zostały oryginalne elementy stolarki (schody wewnętrzne, drzwi wejściowe), dekoracyjne otynkowanie wokół wejść czy oryginale stalowe kraty zabezpieczające otwory okienne w parterze. Oprócz dwunastu willi przy Domeyki zrealizowane zostały cztery domy w zabudowie szeregowej przy ulicy Beniowskiego nr 7, 9, 11 i 13, która zamyka całe założenie od północy. Ulica Beniowskiego (dawniej Koniecznego) została wyznaczona wzdłuż półokręgu, co znalazło odbicie w zakrzywionej linii wspólnej elewacji czterech domów, które obecnie – po licznych adaptacjach – zlewają się z powstałą w późniejszym okresie zabudową.

Na zachowanych w Archiwum Budownictwa Miejskiego planach osiedla można odczytać nazwiska wszystkich pierwotnych właścicieli nieruchomości. Osiedle Cichy Kącik przez kilka przedwojennych lat funkcjonowało jako zgrana wspólnota społeczna. „Wszyscy się znali, wszyscy razem do pracy jeździli” – wspomina jeden z mieszkańców, syn pierwszego właściciela domu przy ulicy Domeyki. Idylla skończyła się wraz z wybuchem II wojny światowej i wysiedleniem na rozkaz hitlerowskich okupantów mieszkańców osiedla w 1940 roku. I choć po wojnie udało im się wrócić do swoich domów i do dziś w wielu z budynków mieszkają rodziny dawnych pracowników PKKO, to wraz z kolejnymi zmianami właścicieli, przebudowom i zmianom ulegała także architektura poszczególnych domów. Ale także dziś tonąca w zieleni dawna kolonia urzędnicza stanowi jeden z najbardziej wartościowych fragmentów tej części Krakowa.