Nowohuckie Centrum Kultury

Utopijne założenie urbanistyczne Nowej Huty nigdy nie zostało ukończone. Wbrew pierwotnej koncepcji Tadeusza Ptaszyckiego nie doszło do wzniesienia dwóch najważniejszych dominant zespołu, które miały zamykać oś Alei Róż i Placu Centralnego. Zgodnie z pierwotną koncepcją od południa, w bezpośrednim sąsiedztwie skarpy miał stanąć monumentalny gmach teatru, któremu po dwóch stronach miały towarzyszyć kolejne socrealistyczne układy mieszkaniowe. Po drugiej stronie osi dominantę stanowić miał budynek ratusza.

Po 1956 roku socrealizm porzucono, a dwa największe projekty socrealistycznego centrum Nowej Huty nie weszły do realizacji. Do pomysłu wzniesienia w ich miejscu budynków publicznych dla dzielnicy powrócono w następnej dekadzie. W 1966 roku SARP rozpisał konkurs na projekt ośrodka administracyjno-usługowego na placu teatralnym. Najciekawsze z nadesłanych prac, nagrodzona koncepcja autorstwa Witolda Cęckiewicza oraz wyróżniony projekt Władysława Bryzka, gdyby powstały, mogłyby stanowić jedne z najciekawszych projektów publicznych swojej epoki. Do realizacji tych projektów jednak nie doszło.

W kolejnej dekadzie, na pustej i niezagospodarowanej skarpie nowohuckiej postanowiono ostatecznie wznieść najważniejszy obiekt kulturalny osiedla – Nowohuckie Centrum Kultury. Prace nad projektem powierzono Zbigniewowi Pawelskiemu, znanemu przede wszystkim dzięki projektom ambasad PRL, m.in. w Brasilii dzięki głośnemu symbolizującemu epokę sukcesu Edwarda Gierka warszawskiemu hotelowi Victoria. Chociaż projekt ośrodka kultury dla Nowej Huty powstał wkrótce po projekcie hotelu to jego realizacja trwała dużo dłużej i została zakończona już po stanie wojennym, w 1983 roku.

Zrealizowany projekt wyróżnia ekspresyjna kompozycja, na którą składają się dwie prostopadłościenne bryły o kwadratowej podstawie, które połączono przewiązką. Wzniesiono je na skarpie, po zachodniej stronie osi socrealistycznego założenia urbanistycznego i planowanego pierwotnie teatru. Od strony Placu Centralnego budynki mają dwie kondygnację, a od strony skarpy, dzięki spadkowi terenu posiadają trzy poziomy. Położony po zachodniej stronie budynek główny został mocniej wysunięty w kierunku skarpy wpisując założenie w linię zbocza. Cześć zachodnia dominuje także wysokością. Dwie dolne kondygnacje tego budynku wieńczy górna, która jest wyższa i wysunięta swymi elewacjami poza ich obrys. Horyzontalny układ bryły wzmacniają poziome, pasmowe okna. Druga, wschodnia bryła jest nieznacznie niższa i częściowo pozbawiona okien. Przylega do niej od południa rozległy taras, z którego rozciąga się widok na skarpę. W jej wnętrzu mieści się m.in. obszerna galeria artystyczna, jedna z największych tego typu przestrzeni w Krakowie. We wnętrzu budynku odnajdziemy jeszcze kilka wyróżniających się swoim rozmiarem i wykończeniem przestrzeni, m.in. salę teatralną dla blisko 600 osób.

Nowohuckie Centrum Kultury powstawało w trudnym okresie stanu wojennego. Widać to w niskim standardzie wykończenia budynku, bliskim obiektom przemysłowym. Gmach nigdy nie był poddawany większym pracom remontowym i w ciągu kolejnych dekad uległ degradacji. Niekorzystnie na wyraz całości wpłynęła przeprowadzona około 2000 roku rozbudowa o obszerny, przeszklony budynek, który przylega do północnej elewacji pawilonu zachodniego.

W twórczości Zbigniewa Pawelskiego odnaleźć można przynajmniej jedną realizację, która powstała w podobnym okresie czasu i zbliżona jest w warstwie formalnej do siedziby NCK. Jest to Ambasada RP w Brasilii, gdzie autor również posłużył się horyzontalnym, dynamicznie rzeźbionym układem bryły o kwadratowej podstawie. Wykończona w ponadstandardowy sposób placówka dyplomatyczna pokazuje jak mógłby wyglądać budynek NCK, gdyby powstawał w innych okolicznościach ekonomicznych i politycznych.