Centrum D – założenie urbanistyczne

Sektor D – miasto Nowa Huta, a od 1951 roku dzielnica Krakowa, została zaprojektowana przez zespół architektów zatrudnionych w Miastoprojekcie. Na jego czele stał warszawski architekt Tadeusz Ptaszycki, który podzielił układ urbanistyczny miasta na trzy zasadnicze sektory A, B, C, D. Obowiązujący w sztuce, w latach 1949-1956, realizm socjalistyczny wpłynął na formę architektoniczną zabudowań miasta. Do roku 1956 budowniczym Nowej Huty udało się zrealizować trzy pierwsze sektory. Budowa sektora D przypadła na zmiany „poodwilżowe”. Odwilż wpłynęła na kształt powstających budynków, które miały być proste w formie, pozbawione jakiejkolwiek wtórnej dekoracji. Zasadniczą sprawą była budowa domów mieszkalnych z dużą liczbą mieszkań.

Sektor D w nowej formie zaprojektowany został przez architektów Tadeusza Rembiesę i Bolesława Skrzybalskiego. Bloki tworzą luźny układ przestrzenny, który opiera się na zawartej w Karcie Ateńskiej z 1933 roku idei o nowoczesnym planowaniu przestrzeni miejskiej – zatopionej w zieleni, pełnej słońca o otwartych układach przestrzennych. Różnorodne bloki zostały zaprojektowane przez architektów Józefa Königa, Andrzeja Radnickiego, Adama Fołtyna, Wacława Głowackiego i Kazimierza Karasińskiego. Budynki rozplanowane zostały w sposób harmonijny i rytmiczny, a podzielone zostały na cztery osiedla: Handlowe (D-3), Kolorowe (D-2) i Spółdzielcze (D-1) oraz Centrum D (D-31). Kształt sektora uzależniony był od pierwotnego projektu, jednak układ urbanistyczny i wysokość budynków uzależniony był od znajdującego się w pobliżu lotniska w Czyżynach. Kolorowe budynki najczęściej osiągają wysokość czterech pięter, do rzadkości należą budynki jedenastokondygnacyjne. Niemniej jednak większość z nich to tzw. bloki szwedzkie czyli budynki zaliczane do nowoczesnych formalnie. W Sektorze D do nowoczesnych gmachów należała także szkoła autorstwa Kazimierza Karasińskiego.

Na uwagę zasługuje również blok nr 7 (obecnie nr 8) czyli tzw. helikopter na osiedlu Centrum D-31. Autorami projektu byli Kazimierz Chodorowski i Stefan Golonka. Został wybudowany w nowej, „poodwilżowej” formi, tuż przy socrealistycznej zabudowie placu Centralnego. Dziesięciopiętrowy punktowiec w poziomie parteru otoczony został pawilonem handlowo-usługowym o szklanej elewacji. Mieściła się w nim między innymi cukiernia, która oficjalnie zwana była „Ciastkarnią Bambo”. Poza lokalami mieszkalnymi z dużymi oknami i loggiami, posiadał on obszerne pracownie artystyczne. Blok zwany helikopterem w plebiscycie tygodnika „Głos Nowej Huty”, na najlepszy dom mieszkalny w dzielnicy otrzymał pierwsze miejsce.

Sektor D poza prostą, ale przyjazną mieszkańcom zabudową, dużymi obszarami zieleni zaskakiwał popularnymi wówczas rzeźbami plenerowymi. Rzeźby z metalu, betonu czy mozaiki zdobiły skwery i place komponując się z otaczającą je roślinnością drzew, krzewów i kwiatów. Często były to dzieła uznanych krakowskich artystów. Na granicy osiedla Spółdzielczego i Kolorowego powstała w latach 1960-63 rzeźba „Syrenka” autorstwa Magdaleny Pruszyńskiej-Jaroszyńskiej.